Türkiye’deki mülteciler, yani geçici koruma veya uluslararası koruma altındaki kişiler, fiziksel ve/veya zihinsel engelleri varsa, engelli mültecilere tanınan bazı ek hak ve hizmetlerden yararlanabilirler. Bu hak ve hizmetler, engelli kişilerin engelleri nedeniyle iltica prosedürlerinde karşılaşabilecekleri dezavantajları ortadan kaldırmayı ve ihtiyaç duydukları ek desteğe erişimlerini sağlamayı amaçlamaktadır.
Engelli mülteciler, Türk hukukunda “özel ihtiyaç sahibi kişiler” olarak adlandırılan kategori altında yer almaktadır. Özel ihtiyaç sahibi mültecilere yönelik kayıt ve statü belirleme prosedürlerinin daha hızlı ve öncelikli olarak işlenmesi ve tamamlanması öngörülmektedir. Engelli mülteciler, İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne (İGİM) geçici koruma veya uluslararası koruma başvurusunda bulunduklarında, göç idareleri tarafından İGİM bünyesindeki “koruma masasına” yönlendirilmekte, burada sağlık hizmetleri de dâhil olmak üzere temel ihtiyaçlarının değerlendirilmesi yapılmakta ve ilgili kamu kurumlarına yönlendirilmektedir. Uluslararası koruma başvuru ve statü sahipleri, uluslararası koruma kayıtlarını takip eden bir yıl boyunca Genel Sağlık Sigortası kapsamında kalmaktadır, ancak engelli mülteciler de dahil olmak üzere özel ihtiyaç sahibi kişiler, devam eden tedavi ihtiyaçlarını belgelemeleri halinde göç idarelerinin onayı ile Genel Sağlık Sigortası’ndan yararlanmaya devam edebilirler.
Engelli mülteciler, kaymakamlıklar veya belediyeler tarafından kendi bütçeleri dâhilinde sağlanan ayni ve nakdi destekler ile “Sosyal Uyum Yardımı” veya Kızılaykart olarak bilinen nakit destek programından da öncelikli olarak yararlandırılmaktadır.
Engellilik durumunuz tek başına Türkiye’de mülteci, şartlı mülteci veya ikincil koruma statüsü almanıza yardımcı olmayacaktır. Türkiye’deki göç makamlarına yaptığınız sığınma (uluslararası koruma) başvurusuyla ilgili statü belirleme değerlendirmesi, esas olarak menşe ülkenize dönmeniz halinde karşılaşabileceğiniz savaş ve zulüm riskini değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Bazı durumlarda, engelliliğe geçmişteki savaş veya kötü muamele neden olmuş olabilir veya menşe ülkeye geri dönme korkusu engellilikle ilişkilendirilebilir. Engeliniz nedeniyle menşe ülkenize döndüğünüzde zulüm göreceğinize veya menşe ülkenizdeki yetkililerin engeliniz nedeniyle menşe ülkenizde zulüm görme riskine karşı size yeterli koruma sağlamayacağına inanıyorsanız, statü belirleme mülakatınızda bunu yetkililere açıkça belirtmelisiniz.
Türk hukukuna göre engelli kişi, fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen birey olarak tanımlanmaktadır.
Türkiye’de engelli sığınmacı ve mültecilere sunulan hizmetlerden yararlanabilmek için öncelikle geçici koruma veya uluslararası koruma kaydınızın olması ve engelliliğinizi belgeleyen güncel bir hastane raporunuzun olması gerekmektedir.
Geçici koruma veya uluslararası koruma kaydının nasıl yapılacağına ilişkin bilgi için lütfen platformumuzun Kayıt ve Statü başlıklı bölümüne bakınız. Engelli raporu hakkında daha ayrıntılı bilgi aşağıda verilmiştir.
Engelli Sağlık Kurulu Raporu olarak da bilinen engelli raporu, Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş hastanelerden alınmaktadır. Yaşadığınız yere en yakın hastaneyi tespit etmek için lütfen engelli sağlık raporu vermeye yetkili hastaneler listesine bakınız:
Engelli mülteciler bu raporu kendileri için talep edebilecekleri gibi, bakımlarını üstlenen kişiler de onlar adına talep edebilirler. Süreci başlatmadan önce 182 numaralı telefondan Merkezi Hastane Randevu Sistemi’ni doğrudan arayarak ya da hastanelere şahsen giderek randevu alınması gerekmektedir. Randevu alırken Sağlık Kurulu Birimine engelli raporu almak için başvurduğunuzu belirtmeniz önemlidir.
Engelli Sağlık Kurulu Raporu alabilmek için öncelikle Türkiye’de yasal olarak kaldığınızı gösteren Geçici Koruma Kimlik Belgesi/Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Belgesi/Uluslararası Koruma Statü Sahibi Kimlik Belgesine ve geçerli bir kimlik numarasına sahip olmanız gerekmektedir. Bu kimlik belgesine ek olarak, Türkiye’deki veya menşe ülkenizdeki engellilik durumunuzu kanıtlayan belgeleriniz varsa, sağlık kurulundan randevu aldığınız gün bunları yanınızda getirmenizi öneririz.
Öncelikle evinize yakın olan ve Sağlık Kurulu Birimi bulunan bir hastaneden randevu almalısınız. Randevu gününüzde/saatinde zamanında hastanede olmalısınız. Hastane içinde bulabilirseniz doğrudan hastane içindeki “Sağlık Kurulu Birimi ”ne gitmelisiniz, aksi takdirde yardım için resepsiyona danışabilirsiniz. Hastaneye giderken yanınızda Geçici Koruma Kimliğinizi veya Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi/Statü Sahibi Kimliğinizi getirmeniz gerekmektedir.
Sağlık Kurulu Birimi görevlileri sizden kimliğiniz ve sağlık durumunuzla ilgili sorular içeren bir form doldurmanızı isteyecektir. Daha sonra, bir değerlendirme yapabilmek ve bu konuda bir rapor yazabilmek için mevcut sağlık durumunuzu inceleyecek olan ilgili branşlardaki doktorlara yönlendirileceksiniz. İlgili branşlardaki her bir hekim, muayenenizin ardından maluliyet durumunuzu değerlendirecektir. Daha sonra hekimlerden oluşan bir sağlık kurulu maluliyet durumunuzu toplu olarak değerlendirecek ve sizin için bir rapor hazırlayacaktır.
Engelli raporunuzda belirtilen engellilik yüzdesinin ve diğer değerlendirmelerin eksik veya hatalı olduğunu düşünüyorsanız bu rapora itiraz etme hakkınız bulunmaktadır.
Siz, varsa vasiniz ya da raporu talep eden kurum, raporun tarafınıza ulaştığı tarihten itibaren otuz gün (30) içinde başvurarak engelli sağlık kurulu raporuna itiraz edebilirsiniz. İtiraz için ikamet ettiğiniz veya raporu aldığınız yerdeki İl Sağlık Müdürlüğüne başvurabilirsiniz.
Engelli sağlık kurulu raporunuzda, raporun geçerlilik süresi bölümünde rapor tarihi itibariyle ne kadar süreyle geçerli olduğu belirtilmektedir. Bu durumda raporunuzun süresi dolduğunda hastaneden yeniden randevu alarak en son sağlık durumunuzu değerlendirmeye yönelik yeni bir sağlık muayenesinden geçerek raporunuzu yenilemeniz gerekmektedir.
Engelli kimlik kartı, engellilik durumunuzu kanıtlayan ve Türkiye’de engelli bireyler için sağlanan hizmetlere başvurmanıza yardımcı olabilecek bir belgedir. Bu nedenle engelli kimlik kartı başvurunuzu engelli raporunuzu aldıktan sonra yapmanızı tavsiye ederiz.
Bu kart ile yararlanabileceğiniz bazı hizmetler ve indirimler bulunmaktadır. Engelli kimlik kartınız ile şehir içi ulaşımdan ücretsiz yararlanabilirsiniz. Bunun için bulunduğunuz ildeki büyükşehir belediyesi ulaşımdan sorumlu şubelerine sağlık kurulu raporunuz ve kimlik kartınızla başvurmanız gerekiyor. Size ulaşım için kullanabileceğiniz bir kart verecekler. Bu ulaşım kartı ile belediye otobüsleri, metro, tramvay ve deniz yollarından ücretsiz yararlanabilirsiniz.
Bazı şehirlerarası otobüsler indirim yapmaktadır. Bazı cep telefonu şirketleri indirim yapmaktadır. Yine bazı TV yayın kuruluşları (D-Smart, Digitürk gibi) indirim sağlayabilir.
Engellilere yönelik hizmetlerine öncelik verebilen, ayni ve nakdi yardımda bulunan sivil toplum kuruluşları da bulunmaktadır. Bu yardım ve hizmetlerden yararlanabilmek için engelli kimlik kartınız ile başvuruda bulunabilirsiniz.
Engelli Kimlik Kartı, sağlık kurulu raporunda %40 ve üzeri engelli olduğu belirtilen kişiler tarafından alınabilmektedir. Bu nedenle sağlık kurulu raporunuzda %40 ve üzeri engelli olduğunuz belirtiliyorsa engelli kimlik kartı başvurusunda bulunabilirsiniz.
Bunun için ikamet ettiğiniz ildeki Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’ne başvurmanız gerekmektedir. Başvuru sırasında yanınızda 2 adet fotoğraf, Geçici Koruma Kimlik Belgesi / Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Belgesi / Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kimlik Belgesi ve engelli sağlık kurulu raporunuzun aslı veya noter onaylı sureti bulunmalıdır.
Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirme Raporu (ÇÖZGER) almak için çocuğa bakan kişinin ÇÖZGER vermeye yetkili bir hastaneye başvuru dilekçesi ile başvurması gerekmektedir.
On sekiz yaş altı bireylerin engelleri farklı oranlarda “özel gereksinim” düzeyleri olarak belirlenir ve buna göre kategorize edilir:
- %20-39 arasında engelli ise “Özel Gereksinimi Var”
- %40-49 arasında ise “Hafif Düzeyde Özel Gereksinimi Var”
- %50-59 arası engellilik durumunda “Orta Düzeyde Özel İhtiyaç”;
- %60-69 engellilik arasında ise “Ağır Özel İhtiyaçları Var”;
- %70-79 arasında ise “Çok Ağır Özel İhtiyaçları Var”;
- %80-89 arasında ise “Önemli Özel İhtiyaçları Var” ve
- %90-99 arasında ise “Özel Koşul Gerekliliği” olarak raporda belirtilir.
Çocuğunuzun ÇÖZGER raporunda belirtilen engel yüzdesinin ve diğer değerlendirmelerin eksik veya yanlış olduğunu düşünüyorsanız bu rapora itiraz etme hakkına sahipsiniz. ÇÖZGER raporuna, çocuğun bakımını üstlenen kişi veya raporu talep eden kurum tarafından, raporun alındığı tarihten itibaren otuz gün (30) içinde ikamet edilen ilin veya raporun alındığı ilin İl Sağlık Müdürlüğüne başvurularak itiraz edilebilir.
Bu durumda İl Sağlık Müdürlüğü çocuğu farklı bir hastaneye sevk edecektir. Çocuğun bakımından sorumlu kişi veya hizmet sunucusu itiraz sonucu alınan ikinci ÇÖZGER raporunu uygun bulursa rapor kabul edilerek kullanılabilir. Çocuğun bakımından sorumlu kişi rapor sonucunu kabul etmez ve itiraz devam ederse İl Sağlık Müdürlüğü çocuğu hakem hastaneye yani üçüncü bir hastaneye sevk edecektir.
Tüm yabancıların Türkiye’de yasal olarak çalışabilmeleri için çalışma izni almaları gerekmektedir. Türkiye’de yasal istihdama ilişkin kurallar ve prosedürler hakkında daha fazla bilgi almak için lütfen bu platformdaki ilgili bölüme bakınız.
Çalışma iznine sahip engelli mülteciler de diğer yabancılar gibi Türkiye’de çalışabilirler. Ayrıca engelli mülteciler, sadece engelliler için belirlenen istihdam kotalarından da yararlanabilmektedir. Türkiye’de 50 veya daha fazla kişi istihdam eden özel sektör işyerlerinde, toplam çalışan sayısının en az %3’ünün engelli bireylerden oluşması gerekmektedir. Engelli bireylerin istihdam edildiği işlerin sağlık durumlarına uygun olması gerektiğine dikkat etmek önemlidir. Sonuç olarak, her iş her tür engelliye uygun olmayabilir.
Engelli kotası olan işler hakkında bilgi sahibi olmanın en iyi yolu
Engelli bir birey olarak Türkiye İş Kurumu’na, Türkiye İş Kurumu İl Müdürlüklerine veya Türkiye İş Kurumu’nun resmi internet sitesi olan www.iskur.gov.tr adresine başvurabilirsiniz. Daha detaylı bilgi için lütfen web sitemizdeki İşgücü Piyasasına Erişim başlıklı bölüme bakınız.