Vatansız kişi, hiçbir devletin vatandaşlığına sahip olmayan kişilere denir. Bazı kişiler doğuştan vatansız olabilirken, bazıları ise hayatlarının daha sonraki bir evresinde vatansız hale gelebilir. Türkiye’de vatansız kişiler, hukuki anlamda, “yabancı” olarak kabul edilir.
Vatansızlık tespit prosedürü, herhangi bir ülkenin vatandaşı olarak tanınmayan kişilerin durumlarının tespit edilmesi için gerçekleştirilen resmi bir inceleme sürecidir. Türkiye’de bu işlem Göç İdaresi Başkanlığı ve İl Göç İdaresi Müdürlükleri tarafından yürütülür. Bu süreç, vatansız kişilerin hukuki statülerinin belirlenmesi ve böylece vatansız kişilere tanınan hak ve hizmetlerden yararlanabilmeleri için büyük önem taşır.
Vatansızlık tespit prosedürü, kişinin başvurusu üzerine başlatılır. Eğer vatansız iseniz, yani hiçbir devletin vatandaşlığına sahip değilseniz, bulunduğunuz yerdeki Göç İdaresi İl Müdürlüklerine müracaat ederek, vatansızlık durumunuzun tespit edilmesini talep edebilirsiniz. Göç İdaresi İl Müdürlükleri, vatansızlık durumunuzu doğrulamak amacıyla kapsamlı bir inceleme yapacaktır. Başvurunuz hakkında kararı verecek olan merci ise Göç İdaresi Başkanlığı’dır.
Herhangi bir ülkenin vatandaşı olmadığını iddia eden herkes, vatansızlık durumunun tespiti için başvuruda bulunabilir. Bu başvuru, Türkiye’ye vatansız olarak gelen veya Türkiye’de iken vatandaşlığını kaybeden kişiler tarafından yapılabilir. Başvuruların bizzat yapılması gerekmekte olup, avukat veya yasal temsilci aracılığıyla başvuru yapılamaz.
Başka bir ülkede çıkarılan vatansız kişi kimlik belgesi ya da vatansız kişi pasaportu sahibi iseniz, Türkiye’de vatansızlık statüsü talep etmeniz mümkün değildir. Eğer başka bir ülke tarafından vatansız kişi olarak tanınıyorsanız, Türkiye’de yaptığınız vatansızlık başvurunuz işleme alınmayacaktır.
Vatansızlık başvurusu yaptığınızda, başvuruyu yaptığınız Göç İdaresi İl Müdürlüğü tarafından başvurunuz kayıt altına alınacak ve sizin adınıza bir “müracaat belgesi” düzenlenecektir. Müracaat belgesi için herhangi bir harç ya da ücret ödemeniz gerekmez. Müracaat belgesi, Türkiye’de yasal olarak kalabilmeniz için geçici bir kimlik belgesi işlevi görür. Bu belge, Göç İdaresi Başkanlığı başvurunuz hakkında bir karar verene kadar geçerli olmaya devam edecektir.
Göç idaresi yetkilileri, sizden herhangi bir ülkenin vatandaşı olmadığınızı kanıtlayan belge ve bilgileri sunmanızı isteyecektir. Eğer bu tür bir belge sunamıyorsanız, önceki ikamet yerinizin bulunduğu ülkenin vatandaşlık mevzuatı hükümleri vatansızlık durumunuzun kanıtı olarak kabul edilebilir. Gerekli ve uygun olan durumlarda, Göç İdaresi Başkanlığı, daha önce vatandaşlık taşıdığınız ülkeden bilgi ve belge talep edebilir. Hiçbir durumda vatansızlığınızı gösteren bir belge temin edilemezse, göç idaresi makamları beyanlarınıza dayanarak gereken araştırma ve incelemeyi yapacaktır. Kişisel bilgileriniz, gizlilik esaslarına uygun olarak korunacak ve yalnızca yetkili makamlarca erişilebilir olacaktır.
Başvuru sırasında kimliğinizi ve vatansızlık durumunuzu kanıtlayacak her türlü belgeyi sunmanız gerekmektedir. Bu belgeler arasında eski pasaportlar, vatandaşlıktan çıkarılma belgeleri, doğum belgeleri ve önceki ikamet ettiğiniz ülkelerle ilgili diğer resmi belgeler yer alabilir. Başvuru sürecinde, elinizde bulunan tüm bilgi ve belgeleri dürüstlük ve doğru bilgi paylaşma esaslarına uygun olarak makamlarla paylaşmanız büyük önem taşır.
Vatansızlık tespit mülakatı, başvurucunun vatansızlık statüsüne dair iddialarını detaylı bir şekilde açıklayabilmesi için başvuruyu yaptığınız İl Göç İdaresi Müdürlüğü bünyesindeki göç uzmanlarıyla yapılan birebir görüşmedir. Bu mülakatta, sizden herhangi bir ülkenin vatandaşı olmadığınızı ve vatandaşlık bağlarınızın neden kesildiğini veya hiç oluşmadığını açıklamanız beklenir. Mülakat sonunda, mülakatı gerçekleştiren yetkililer tarafından bir rapor düzenlenir ve bu rapor, başvuru ile ilgili yetkililerin görüşlerini de içererek, Göç İdaresi Başkanlığı’na gönderilir.
Başvurunuzun kaydedilmesini takip eden 15 gün içinde mülakata çağrılmanız yasal bir zorunluluktur. Ancak, Göç İdaresi İl Müdürlüklerinin iş yoğunluğuna bağlı olarak bu süre değişebilir. Mülakat tarihi ve zamanı hakkında size bilgi verilecektir.
Mülakata mazeretsiz olarak katılmayan kişilerin başvurusu, sürecin uzamasına veya başvurunun geçersiz sayılmasına neden olabilir. Eğer mülakata katılmanızı engelleyecek bir durum oluşursa, durumu başvurunuzu yaptığınız İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne bildirerek mülakatın başka bir tarihe ertelenmesini talep edebilirsiniz.
Mülakatta, başvurucunun kimlik bilgileri, geçmişte hangi ülkenin vatandaşı olduğu veya olabileceği, vatandaşlık bağlarının neden kesildiği veya hiç oluşmadığı, kaybettiği vatandaşlığını geri kazanma imkanının olup olmadığı gibi sorular sorulacaktır. Ayrıca, başvurucunun Türkiye’ye nasıl ve hangi yollardan giriş yaptığı, ülkede yakınlarının olup olmadığı ve geçimini nasıl sağladığı gibi göç sürecine ilişkin bilgiler de istenebilir. Mülakatta doğru ve eksiksiz bilgi vermeniz, başvurunuzun değerlendirilmesi açısından hayati önem taşır.
Başvuruyu alan Göç İdaresi İl Müdürlükleri, başvurucunun vatansızlık durumuyla ilgili topladığı bilgi ve belgeleri, başvuru hakkında karar verecek makam olan Göç İdaresi Başkanlığı’na gönderir. Göç İdaresi Başkanlığı, başvurucunun durumuna ilişkin bilgilerin doğruluğunu ve tutarlılığını inceler. Yasal olarak, başvuruların 90 gün içinde sonuçlandırılması gerekmektedir, ancak iş yoğunluğuna bağlı olarak bu süre uzayabilir. Süreyi mümkün olduğunca kısa tutmak için gerekli önlemler alınmaktadır.
Eğer başvuru sahibinin vatansızlık durumuna ilişkin toplanan bilgi, belge veya beyanlar yeterli ve inandırıcı bulunursa, kişinin vatansızlığı resmi olarak tespit edilir. Bu durumda, kişiye “Vatansız Kişi Kimlik Belgesi” verilir. Bu belge, 99 ile başlayan yabancı kimlik numarasını içerir. Vatansız Kişi Kimlik Belgesi, kişinin Türkiye’deki hukuki statüsünü belirler ve belirli temel haklardan yararlanmasını sağlar. Ayrıca bu belge, kişinin Türkiye’de yasal olarak kalmasına da olanak tanır. Bu kimlik belgesi için vatansız kişilerden herhangi bir harç veya ücret talep edilmez.
Vatansız olarak tespit edilen ve Vatansız Kişi Kimlik Belgesi sahibi olan kişiler, Türkiye’de yasal olarak ikamet etme hakkına sahip olurlar. Vatansız Kişi Kimlik Belgesi, ikamet izni yerine geçmektedir. Bu Kimlik Belgesine sahip olan kişiler ayrıca, şartlarını karşıladıkları takdirde diğer ikamet izinlerinden birini almak üzere başvuruda da bulunabilmektedir. Ayrıca, Vatansız Kişi Kimlik Belgesi sahipleri, çalışma izni başvurusunda bulunma, yabancılara mahsus pasaport almak için başvuruda bulunma, eğitim alma ve sosyal güvenlik sistemine dahil olarak sağlık hizmetlerinden faydalanma gibi haklara sahiptir.
Vatansız Kişi Kimlik Belgesi, sınır dışı edilme konusunda bir güvence sağlar. Vatansız olarak tespit edilen ve Vatansız Kişi Kimlik Belgesine sahip olan kişiler, kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi bir tehdit oluşturmadıkları sürece sınır dışı edilmezler.
Vatansız Kişi Kimlik Belgesi, uluslararası seyahat için bir pasaport yerine geçmez. Türkiye’de ikamet etmenizi sağlar, ancak başka bir ülkeye seyahat etmek için geçerli bir seyahat belgesine ihtiyaç duyarsınız. Bu durumda, yabancılara mahsus pasaport almak için başvuru yapabilirsiniz.
Evet, Vatansız Kişi Kimlik Belgesi sahibi kişiler Türkiye’de eğitim alma hakkına sahiptirler. Bu hak, ilkokuldan üniversiteye kadar olan devlet okullarını kapsar. Ayrıca, belirli şartlar altında burslardan ve eğitim yardımlarından da faydalanabilirsiniz.
Vatansız Kişi Kimlik Belgesi sahibi kişiler, Genel Sağlık Sigortası (GSS) kapsamında sağlık hizmetlerinden faydalanabilirler. GSS’ye başvurarak Türkiye’deki hastanelerden ve sağlık merkezlerinden sağlık hizmeti alabilirsiniz.
Vatansız Kişi Kimlik Belgesi sahibi kişiler, aile birleşimi kapsamında belirli şartlar altında Türkiye’ye aile üyelerini getirmek için başvuruda bulunabilirler. Ancak, bu başvuruya ilişkin şartlar ve süreçler farklılık gösterebilir. Aile birleşimi başvurusuyla ilgili daha fazla bilgi için Göç İdaresi İl Müdürlüğü’ne danışabilirsiniz.
Vatansız Kişi Kimlik Belgesi sahibi olanlar, Türkiye’de belirli şartları yerine getirdiklerinde vatandaşlık başvurusunda bulunabilirler. Bu şartlar arasında; Türkiye’de kesintisiz beş yıl ikamet etmek, Türkiye’ye yerleşme niyeti taşımak, Türkçe bilmek, iyi bir ahlaka sahip olmak, sağlık açısından tehlike oluşturmamak ve ulusal güvenlik veya kamu düzenine tehdit oluşturmamak yer alır. Vatansız Kişi Kimlik Belgesi ile geçirilen süreler, ikamet süresi hesaplamasında dikkate alınır. Vatandaşlık başvurusu kabul edildiğinde, kişi Türk vatandaşı olur ve vatansızlık statüsü sona erer.
Vatansız Kişi Kimlik Belgesi, kişinin vatansızlık durumu devam ettiği sürece geçerli olup, her iki yılda bir yenilenmektedir. Bu belgenin geçerliliği, kişinin vatansızlık durumunun sona erdiği ana kadar devam eder. Eğer vatansız kişi, herhangi bir ülkenin vatandaşlığını kazanırsa ve bu şekilde vatansızlık durumu sona ererse, Vatansız Kişi Kimlik Belgesi geçerliliğini yitirir.
Vatansız Kişi Kimlik Belgesi iki durumda iptal edilebilir. İlk durum, kişinin vatansızlık başvurusunda yanlış bilgi veya sahte belgeler sunduğunun sonradan anlaşılmasıdır. Eğer böyle bir durum ortaya çıkarsa, kişinin Vatansız Kişi Kimlik Belgesi iptal edilir.
İkinci durum ise, kişi hakkında kamu düzeni veya güvenliği açısından ciddi bir tehdit oluşturduğu gerekçesiyle sınır dışı edilme kararı alınmasıdır. Böyle bir durumda da kişinin Vatansız Kişi Kimlik Belgesi iptal edilir. Vatansız Kişi Kimlik Belgesinin iptal edilmesi, kişinin artık vatansız olarak tanınmaması ve ilgili haklarını kaybetmesi anlamına gelir.
Başvurunuz reddedilirse, bu ret kararına karşı Ankara’da yetkili idare mahkemesinde itiraz edebilir ve iptal davası açabilirsiniz. Bu süreç, hukuki yollarla kararın yeniden gözden geçirilmesini talep etme hakkı tanır.
Türkiye’de vatansızlık başvurunuz kabul edilmezse, başka bir ülkeye başvurarak vatansızlık statüsü talep edebilirsiniz. Ancak, bu durumda o ülkenin vatansızlık prosedürlerine ve yasal düzenlemelerine uymanız gerekecektir. Başka bir ülkede vatansız olarak tanınmanız halinde, Türkiye’deki başvurunuz geçersiz sayılacaktır.
Mülteci Hakları Merkezi Türkiye’de koruma arayan yabancılara Türkiye’deki ilgili prosedürler ve hak ve hizmetlere erişim konularında ücretsiz hukuki bilgi ve destek sağlayan bir sivil toplum kuruluşudur. Mülteci Hakları Merkezi, Türkiye’deki göç makamları ve Birleşmiş Milletler kurumları dahil bütün kurumlardan bağımsızdır.
Hafta içi her gün 9.30-13.00 ve 14.00-17.30 saatleri arasında Türkçe, İngilizce, Fransızca, Arapça ve Farsça dillerinde hizmet veren +90 850 218 48 30 numarası üzerinden bizi arayarak vatansızlık başvurusu ve tespit prosedürü dahil durumunuza ilişkin sorularınızı uzman ekip arkadaşlarımıza sorabilirsiniz.