Kural olarak, Türkiye’de bulunan yabancıların çalışabilmek için öncelikle bir “çalışma izni” alma yükümlülükleri vardır. Eğer ülkenizi savaş ve zulüm olayları nedeniyle terk ederek Türkiye’ye sığındıysanız, Türkiye’de yasal olarak kalmak ve uluslararası koruma kapsamında sağlanan hak ve hizmetlerden yararlanabilmek için bir “uluslararası koruma başvurusu” yapmanız gerekmektedir. Uluslararası koruma başvurunuzu tamamladıktan altı ay sonra çalışma izni başvurusunda bulunabilirsiniz.
Uluslararası koruma başvurunuz İl Göç İdaresi Müdürlükleri tarafından işleme alınacak ve hakkınızda bir değerlendirme yapacaktır. Bu değerlendirmenin olumlu olması durumunda farklı uluslararası koruma statülerinden birisi size tanınacaktır. Uluslararası koruma başvurusu ve statüleri ile ilgili bilgi almak için Mülteci Hakları Merkezi ile irtibata geçebilir veya internet sitemizin ilgili bölümüne bakabilirsiniz.
Uluslararası koruma başvuru ve statü sahiplerinin yapacakları çalışma izni başvuruları, kural olarak, işverenleri tarafından ve e-Devlet veya Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın sistemi üzerinden yapılmalıdır. Başvuruları alma, değerlendirme ve sonuca bağlama yetkili kurum olan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından gerçekleştirilir. Çalışma izniyle ilgili ayrıntılı ve güncel bilgiler için Bakanlığın internet sitesini ziyaret edebilir veya Alo 170 hattını ücretsiz arayabilirsiniz.
Türkiye’de yürürlükte olan mevcut yasal düzenlemeler uyarınca, uluslararası koruma talebinde bulunup henüz başvurusu hakkında son karar verilmemiş kişiler uluslararası koruma başvuru sahibi olarak nitelendirilirler.
Uluslararası koruma başvuru sahiplerinin Türkiye’de bağımlı veya bağımsız olarak çalışabilmek için öncelikle bir çalışma izni almaları gerekmektedir. Uluslararası koruma başvurunuzu tamamladıktan altı ay sonra çalışma izni başvurusunda bulunabilirsiniz. Bu altı aylık süre dolmadan önce çalışma izni başvurusunda bulunamazsınız.
Yaptığınız uluslararası koruma başvurusu neticesinde size şartlı mülteci statüsü tanındıysa, bağımlı veya bağımsız çalışabilmek için öncelikle bir çalışma izni almanız gerekmektedir. Çalışma izni başvurunuzu yapabilmek için, uluslararası koruma başvurunuzun üzerinden altı ay geçmiş olması gerekmektedir.
Yaptığınız uluslararası koruma başvurusu neticesinde size mülteci statüsü tanındıysa, statü aldığınız tarihten itibaren bağımlı veya bağımsız olarak çalışabilirsiniz.
Mülteci statüsü tanınan kişilere ‘99’ ile başlayan yabancı kimlik numarasını içeren bir kimlik belgesi düzenlenmektedir. Adınıza düzenlenen bu kimlik belgesi çalışma izni yerine geçer ve bu durum kimlik belgesine de yazılır. Bu kimlik belgesi çalışma izni almaksızın Türkiye’de yasal olarak çalışabileceğinizi göstermektedir. Dolayısıyla, ayrıca bir çalışma izni almanız gerekmemektedir.
Yaptığınız uluslararası koruma başvurusu neticesinde size ikincil koruma statüsü tanındıysa, statü aldığınız tarihten itibaren bağımlı veya bağımsız olarak çalışabilirsiniz.
İkincil koruma statüsü tanınan kişilere ‘99’ ile başlayan yabancı kimlik numarasını içeren bir kimlik belgesi düzenlenmektedir. Adınıza düzenlenen bu kimlik belgesi çalışma izni yerine geçer ve bu durum kimlik belgesine de yazılır. Bu kimlik belgesi çalışma izni almaksızın Türkiye’de yasal olarak çalışabileceğinizi göstermektedir. Dolayısıyla, ayrıca bir çalışma izni almanız gerekmemektedir.
Mülteci ve ikincil koruma statü sahibi kişiler statü aldıkları tarihten itibaren bağımlı veya bağımsız olarak çalışabilirler. Dolayısıyla ayrıca bir çalışma izni almaları gerekmemektedir.
Uluslararası koruma başvuru sahipleri ve şartlı mülteci statüsü sahiplerinin yapacakları çalışma izni başvuruları kural olarak işverenleri tarafından e-Devlet veya Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın sistemi üzerinden yapılır. Eğer Türkiye’deki yasal düzenlemelere uygun olarak bir işletme kurduysanız ve bu işletmede kendi ad ve hesabınıza çalışacaksanız, kendiniz “bağımsız çalışma izni” başvurusunda bulunabilirsiniz.
Çalışma izni başvurunuzu, uluslararası koruma başvurunuzdan altı ay sonra yapabilirsiniz. Başvuru sırasında hem size hem de işvereninize ve işyerine ait çeşitli bilgiler sisteme girilecek, çeşitli belgeler sisteme yüklenecektir. Sisteme yüklenecek belgelerden birisi de sizinle işvereniniz arasında yapılacak olan iş sözleşmesidir.
Yabancıların Türkiye’deki çalışma izinlerine dair düzenlemeler uyarınca, kişinin kendi ad ve hesabına çalışmasına olanak veren çalışma izni türüne “bağımsız çalışma izni” denir. Eğer Türkiye’deki yasal düzenlemelere uygun olarak bir işletme kurduysanız ve bu işletmede kendi ad ve hesabınıza çalışacaksanız, çalışma izni türlerinden “bağımsız çalışma izni” için başvuruda bulunmanız gerekir. Bağımsız çalışma iznine başvuracak uluslararası koruma başvuru veya statü sahipleri, başvurularını kendileri yapar.
Bunun için bir elektronik tebligat adresine sahip olmanız gerekmektedir. Elektronik tebligat adresi almak için PTT şubelerine başvurabilir veya bu linkten başvuruda bulunabilirsiniz.
6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu ve Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik uyarınca, mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak olan uluslararası koruma başvuru sahipleri ve şartlı mülteci statüsü sahipleri çalışma izninden muaftırlar. Ancak bu muafiyet otomatik olarak sağlanmaz. Bir diğer ifadeyle, bu muafiyetten yararlanabilmek için başvuruda bulunmak şarttır. Uluslararası koruma başvuru sahipleri ve şartlı mülteci statüsü sahibi kişiler, uluslararası koruma başvuru tarihinden altı ay sonra çalışma izni muafiyeti almak için başvurabilirler.
Muafiyet başvuruları kayıtlı olduğunuz ildeki Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne yapılmalıdır. Söz konusu başvurular Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bildirilecektir. Bakanlık otuz gün içinde olumlu ya da olumsuz bir karar verir. Bu kararı sistem üzerinden kişilerin elektronik tebligat adreslerine bildirir. Bakanlığın olumlu görüşünün ardından kişiler çalışma izni muafiyeti kazanır. Mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışması uyun görülen sığınmacılara çalışma izni muafiyet belgesi verilir.
Mülteci statüsü ve ikincil koruma statüsü sahibi kişilerin çalışma izni muafiyeti başvurusunda bulunmaları gerekmemektedir.
Türkiye’de yürürlükte bulunan mevzuat uyarınca, yabancıların bazı meslek ve görevleri icra etmeleri mümkün değildir. Bu itibarla Türkiye’deki yabancılar diş tabipliği, dişçilik, hasta bakıcılık, eczacılık, veterinerlik, özel hastanelerde sorumlu müdürlük, avukatlık, noterlik, özel ya da kamu kuruluşlarında güvenlik, kara suları dâhilinde dalgıçlık, kaptanlık, kılavuzluk ve sair meslekler ve gümrük müşavirliği, turist rehberliği gibi iş ve meslekleri yürütememektedir.
Türkiye’deki yasal düzenlemeler uyarınca, sağlık ve eğitim alanında çalışmak isteyen yabancıların ön izin almaları gerekmektedir.
Sağlık meslek mensupları ön izin başvurularının Sağlık Bakanlığı’na, eğitim meslek mensuplarının ön izin başvurularının ise çalışılacak kurumun niteliğine göre Millî Eğitim Bakanlığı’na ya da Yükseköğretim Kurulu’na yapılması gerekmektedir.
Araştırma Geliştirme (Ar-Ge) Merkezi Belgesi olan firmalarda Ar-Ge personeli olarak çalışacak yabancıların da çalışma izni başvurularında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın olumlu görüşünün alınması gerekmektedir.
Yukarıda belirtilen alanlar için çalışma izni başvurusunda bulunacak kişiler, başvuru öncesinde gerekli ön izinleri veya olumlu görüşleri almış olmalılardır.
Uluslararası İşgücü Kanunu ve Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik uyarınca, çalışma izni başvurularının değerlendirmesinde kullanılan temel ölçütler şu şekilde listelenebilir:
- Çalışma izni başvurusunun, uluslararası koruma başvuru tarihinden altı ay sonra yapılmış olması;
- İşvereninin yabancı işçi çalıştırmaya dair kota düzenlemesine riayet etmesi;
- Çalışma izni başvurusunun yabancıların icra etmelerinin mümkün olmadığı meslekler için yapılmamış olması;
- Gerekliyse ön izin ya da olumlu görüşün alınmış olması;
- Çalışma izni başvurusuna ilişkin olarak ilgili makamlarca olumsuz bir görüşün bildirilmemiş olması.
Çalışma izni başvurularında aşamalar ve başvurunun sonucu elektronik tebligat adresi üzerinden başvuruda bulunan işverene gönderilmektedir. Ayrıca, başvuruların durumu e-Devlet Kapısı üzerinden takip edilebilmektedir.
İnsani ikamet izni olan kişiler yukarıda sayılan değerlendirme kriterlerine tabi olmayabilirler.
Çalışma izni başvurunuzda eksik belgelerinizin tespit edilmesi durumunda, otuz gün içinde bu belgeleri tamamlamanız gerekmektedir.
Çalışma izni aldığınız tarihten itibaren 30 gün içinde çalışmaya başlamanız gerekmektedir. İşvereniniz çalışmaya başladığınız tarihten itibaren 15 gün içinde bu durumu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bildirmelidir.
Eğer çalışma izninizin düzenlendiği şehir ile kayıt iliniz farklıysa, kayıtlı olduğunuz ilin İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne müracaat ederek il değişikliği talep edebilir ve temin edeceğiniz yol izin belgesi ve çalışma izninizle birlikte çalışma izninizin düzenlendiği ildeki İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne müracaat edebilirsiniz. Bu ildeki yetkililer talebinizi değerlendirecek ve değerlendirme olumlu sonuçlandığı takdirde bu ile kaydınız tamamlanacaktır.
Mevcut mevzuat uyarınca, çalışma izni başvurusu işveren tarafından yapıldığından ve izin belli bir işyeri ya da konut için verildiğinden, çalışma izni aldığınız işyerinden ayrılmanız halinde, çalışma izniniz, süresi dolmamış olsa dahi, geçerliliğini yitirecektir. Benzer bir biçimde, tek bir çalışma izniyle birden fazla işyerinde çalışabilmeniz de mümkün değildir.
Eğer iş değiştirirseniz, yeni işvereninizin sizin adınıza yeni bir çalışma izni başvurusunda bulunması gerekmektedir.
Türkiye’de çalışacak yabancılara ilk başvuruda en fazla 1 yıl süreli çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti verilmesi öngörülmüştür. Eğer bu süre dolduktan sonra aynı işverenin yanında çalışmaya devam edecekseniz, çalışma izninizin süresi dolmadan önce sistem üzerinden bir uzatma başvurusunda bulunmanız gerekmektedir. Uzatma başvuruları en erken çalışma izninizin bitimine altmış gün kala yapılabilir. Çalışma izni süresinin bitiminden sonra yapılan uzatma başvuruları işleme alınmamaktadır.
Çalışma izninin uzatılması talebi çalışma izni başvurusunda olduğu gibi işveren tarafından e-Devlet Kapısı üzerinden yapılmalıdır.
Son olarak, çalışma izniniz bittiğinde başka bir işyerinde çalışmak istiyorsanız, sizin adınıza yapılacak olan başvuru bir uzatma başvurusu değil, yeni bir çalışma izni başvurusu olacaktır.
Türkiye’deki düzenlemelere göre çalışma izni belli bir işyeri ya da konut için verilmektedir. Dolayısıyla çalışma izni almış olduğunuz işyeri ile hizmet akdinizin sona ermesinin ardından yasal olarak başka bir işyerinde çalışmayı arzu ediyorsanız, yeni işvereninizin sizin adınıza yeni bir başvuruda bulunması gerekmektedir.
Çalışma iznine başvurusun bulunduktan sonra, Bakanlığın bu başvurunuza olumsuz karar vermesi durumunda, karar size geldikten sonra otuz gün içinde sistem üzerinden Bakanlığa itiraz etme hakkınız bulunmaktadır. Bu itirazınızın da olumlu sonuçlanmaması haline idare mahkemesine dava açabilirsiniz. Bu itirazı siz veya iş vereniniz yapabilir.
Her şeyden önce, tarafınıza hiçbir şekilde yasal olarak belirlenen asgari ücretin altında bir ödeme yapılamaz. Eğer işvereniniz Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmadığınızı ileri sürerek sizi asgari ücretin altında çalıştırabileceğini iddia ederse, lütfen bu iddianın asılsız olduğunu biliniz.
Sosyal güvenlik mevzuatına göre, Türkiye’de sigortalı bir çalışan olmanız için Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmanız şart değildir. Dolayısıyla, işvereninizin sigorta girişinizi yapması, yetkili makamlara bildirimde bulunması ve düzenli olarak primlerinizi yatırması gerekmektedir. İşvereninizin sizi sigortasız olarak çalıştırdığının tespit edilmesi halinde, işvereniniz hakkında idari para cezası uygulanacaktır. İşvereninizin sigorta girişinizi yapmadığını fark ettiğiniz takdirde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın İl Müdürlükleri’ne başvurma hakkınız vardır. Yaptığınız başvuruda, ilgili işyerinde çalıştığınızı gösterir belgeler sunarak ya da tanık göstererek gerekli adımların atılmasını talep edebilirsiniz. Benzer bir biçimde Alo 170 hattına da sigortasız çalıştırıldığınıza ilişkin ihbarda bulunabilirsiniz.
Ancak, çalışma izni muafiyeti kapsamına giren mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacaksanız, farklı bir düzenlemeye tâbi olacaksınız. Söz konusu işin 30 günden fazla süreli olması durumunda işvereninizin sizi sigortalı olarak bildirmesi zorunludur.
İş kazası, çalıştığınız işyerinde meydana gelen kazaları içerdiği gibi, işverenin size farklı bir görev vermesi üzerine, işyerinin dışında bir yerde görevinizi icra sırasında, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş geliş sırasında ve her hâlükârda işinizi icra ettiğiniz her anda geçirdiğiniz kazaları kapsamaktadır.
İş kazasından dolayı hemen veya sonradan ortaya çıkabilecek bedensel ve/veya ruhsal zararlardan ötürü kanunlar uyarınca işvereninizin de belli hallerde sorumluluğu doğabilir.
Kural olarak, işvereninizin, iş kazası gerçekleşmesi halinde durumu derhal işyerinizin bulunduğu yerdeki emniyet birimine ve sağlık kurumuna bildirmesi gerekmektedir. Ayrıca, işvereninizin, kazanın gerçekleştiği günden itibaren 3 gün içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirimde bulunma yükümlülüğü vardır. İşvereninizin bildirimde bulunmaması halinde bu bildirimi bizzat yapabilirsiniz. İş kazasının gerçekleştiğini gösteren belgeleri başvurunuza eklemeniz önemlidir.
Bu bildirimin yapılmasının ardından yönlendirileceğiniz hastanede fiziksel zarara ve/veya maluliyet derecenize ilişkin bir rapor hazırlanacaktır. Raporda saptanan maluliyet düzeyine göre maluliyet aylığı veya sürekli iş göremezlik gelirine başvurmanız da mümkün olabilir.
Yabancıların çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalışması veya çalıştırılması yasaktır. Çalışma izni olmaksızın çalışan uluslararası koruma başvuru sahipleri ve şartlı mülteci statüsü sahiplerine ve işverenlerine idari para cezası verilecektir. Buna ek olarak, geçerli bir çalışma izni olmadan çalışan yabancılar hakkında sınır dışı ve idari gözetim gibi başka idari işlemler başlatılması da mümkün olabilir. Konu ile ilgili daha detaylı bilgi almak için kurumumuzla iletişime geçebilirsiniz.
Bulunduğunuz il veya ilçedeki Halk Eğitim Merkezleri’ne giderek buradaki mesleki eğitim kurslarına katılmak üzere başvuruda bulunabilirsiniz. Halk Eğitim Merkezleri’ne kayıt olmak için bir ücret ödemeniz gerekmemektedir. Her Halk Eğitim Merkezi o yıl açacağı kursları kendi belirlemektedir ve talebe göre yeni kurslar açabilmektedir. Bu sebeple Halk Eğitim Merkezleri’ne giderek açılan kurslar hakkında bilgi edinmenizi tavsiye ederiz. Halk Eğitim Merkezleri’ne kayıt yaptırabilmek için Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Kimlik Belgesi veya Uluslararası Koruma Statü Sahibi Kimlik Belgesi gerekmektedir.
Türkiye İş Kurumu’nun (İŞKUR) da çeşitli mesleki eğitim kursları bulunmaktadır. İŞKUR merkezlerine giderek mevcut kurslarla ilgili bilgi alabilirsiniz. Ayrıca, bazı sivil toplum kuruluşları da Millî Eğitim Bakanlığı ile iş birliği dahilinde, ücretsiz meslek kursları açabilmektedirler.
